Wielkanoc to dla chrześcijan najważniejszy moment w roku, a już dla prawosławnych szczególnie. Oni nie dyskutują o wyższości Świąt Bożego Narodzenia nad Wielkanocą, dla nich Pascha lub Agio Pascha, to święto najważniejsze, w całym liturgicznym roku. To czas przeżywany głęboko w sposób duchowy, przepełniony radosnym oczekiwaniem. Jest to też czas, który poświęca się bliskim, a rodzina zjeżdża do domu, choćby była rozsiana w różnych zakątkach świata.
Wielki Tydzień rozpoczyna się w Niedzielę Palmową, zaś kończy się w Wielką Sobotę. Zwany jest Wielkim, na pamiątkę zdarzeń, które są bardzo ważne dla chrześcijan. Jest również Wielkim, z powodu swojej wyjątkowości. To tydzień, w którym obowiązuje ścisły post oraz absencja od wszelkich prac. Oczywiście, teoria teorią, a praktyka jest zgoła inna, lecz starsi ludzie, którzy nie są już czynni zawodowo, bardzo tego przestrzegają. W trakcie Wielkiego Tygodnia, codziennie odbywają się liturgie i czytania pisma świętego. Każdy dzień dedykowany jest komuś lub jakimś szczególnym wydarzeniom z męki pańskiej. Cały Wielki Tydzień, to czas refleksji i zadumy i trudno o tym nie pisać, skoro to święto kościelne.
Niedziela Palmowa
O Niedzieli Palmowej pisałam osobno tutaj, jak ktoś chce poczytać, to odsyłam. Jednak napiszę i tutaj kilka słów. Niedziela Palmowa rozpoczyna obchody Wielkiego Tygodnia, ponieważ to właśnie Niedziela jest pierwszym dniem tygodnia, przynajmniej w Grecji.
Jest to święto upamiętniające triumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy. W tym dniu wierni odwiedzają kościoły, które ozdobione są gałązkami palmy, ale też gałązkami oliwki i mirtu. Po liturgii wierni wychodzą z kościoła niosąc te gałązki do domów. Często są one splecione w różne wzory, najczęściej krzyża. W domach wiesza się je na drzwiach lub w domowym ołtarzyku. Niektórzy wierzą, że mają one właściwości lecznicze i odstraszające złe moce. Ot, taki folklor. Tego dnia po raz drugi w Wielkim Poście, można spożywać ryby.
Wielki Tydzień – Poniedziałek
Począwszy od poniedziałku nie spożywa się potraw mięsnych, ani nabiału. Jest to za to okres ścisłego postu, ale też skupienia i modlitwy. Dzień ten poświęcony jest pamięci Józefa, syna Jakuba, ze Starego Testamentu. W tym dniu rozpoczyna się przygotowania do świętowania Wielkanocy. Gospodynie sprzątają swoje domy i obejścia, bieli się ściany wapnem, sprząta ulice i podwórka.
Wielki Tydzień – Wtorek
Wielki Wtorek to kolejny dzień modlitwy oraz czytania Biblii. W tym dniu czyta się przypowieść o dziesięciu pannach, z których tylko jedna była roztropna. Wieczorem można posłuchać hymnu Kassiani, jednego z najpiękniejszych hymnów kościelnych. Jest to pieśń napisana przez zakonnicę w czasach bizantyjskich.
Oczywiści to kolejny dzień przygotowań do świąt. W tym dniu piecze słodkie ciastka wielkanocne, zwane koulourakia (gr. πασχαλινά κουλουράκια).
Wielki Tydzień – Środa
Środa jest dniem poświęconym grzesznym kobietom, które nawróciły się i namaściły stopy Jezusa olejami. Na pamiątkę tego zdarzenia w kościołach w całej Grecji, po południu odbywa się ceremonia poświęcenia Świętego Oleju i namaszczenia wiernych. Podczas sakramentu kapłan zapala świecę dla każdego czytania Ewangelii, czyli w sumie siedem. Błogosławi olej i namaszcza nim wiernych na czole, brodzie, policzkach i dłoniach.
Wielki Tydzień – Czwartek
Wielki Czwartek to dzień Ostatniej Wieczerzy. Rankiem w Wielki Czwartek obchodzi się liturgię i bierze Komunię Świętą, zaś wieczorem czyta się 12 fragmentów Ewangelii, mówiących o wydarzeniach od Wieczerzy Pańskiej do pogrzebu Jezusa. W trakcie nabożeństwa w pewnej chwili, gasną wszystkie światła, a duchowny trzykrotnie okrąża kościół w jego wnętrzu, trzymając krzyż i zapaloną świecę, co symbolizować ma ostatnią drogę Jezusa. Wierni, również trzymają zapalone świece. Potem krzyż jest ustawiany przed ikonostasem i dekorowany wieńcami. Ponieważ prawosławni uważają, że dzień liczy się od północy, to noc z Czwartku na Piątek, jest czasem ukrzyżowania Chrystusa. Również w Czwartek, przygotowuje się Epitafium (επιτάφιος), czyli dekorację z kwiatów, mającą symbolizować grób Chrystusa.
Wielki Czwartek zwany jest też Czerwonym Czwartkiem, ponieważ tego dnia barwi się jajka, na jedyny słuszny dla Greków kolor, czyli czerwony. Pisałam o tym w poście „Dlaczego Grecy farbują wielkanocne jajka na czerwono?” Poza tym w wioskach Dodekanezu robi się tradycyjne koulourakia z jajkiem tzw. αυγούλες.
W niektórych rejonach północnej Grecji, tego samego dnia, po pomalowaniu jaj, na oknach wieszano również czerwone tkaniny, aby odpędzić złe oko. Wiele regionów Grecji w tym dniu ma swoje własne tradycje. Na przykład na Korfu malują 12 jajek na każdą Ewangelię, lub tyle, ilu jest członków każdej rodziny. Natomiast na Rodos w Wielki Czwartek zbiera się drewno, z którego utworzy się stos, który zapłonie w Wielką Sobotę.
Wielki Tydzień – Piątek
Wielki Piątek to dzień żałoby. Od samego rana w kościele zbierają się wierni na czuwaniu. Przed południem zbierają się kobiety, by opłakiwać śmierć Jezusa. Następuje moment symbolicznego złożenia ciała Chrystusa w przygotowanym grobie – epitafium. Wieczorem ruszy procesja z Epitafium, która wędruje po wsi lub mieście. Procesję poprzedzają chorągwie, potem orkiestra, która u nas we wsi wali w bębny, potem kapłan, a za nim wierni ze świecami w dłoniach. Procesja symbolizuje pogrzeb Chrystusa i trwa kilka godzin.
W wiosce Archangelos dzwon wzywa wiernych do kościoła o 2:00 w nocy, a o godzinie 4:00 rusza procesja, której przez cały czas towarzyszy dźwięk dzwonów. Procesja wraca do kościoła około godz. 6:00 rano. Kiedy kapłan odśpiewuje hymn „τον Κύριον υμνείτε” ludzie uderzają krzesłami o kamienną posadzką i kołyszą żyrandolami. To symbolizować ma trzęsienie ziemi tuż przed Zmartwychwstaniem Chrystusa.W tym dniu istnieje bezwzględny zakaz prac, zwłaszcza tych, z wykorzystaniem młotka i gwoździ. Sklepy i biura są pozamykane do południa, a tawerny i restauracje cały dzień. Rygorystycznie przestrzega się tego dnia postu. Niektórzy nie jedzą nic, inni tylko soczewicę, gotowaną na wodzie i zakwaszoną octem. Potrawę tę zwie się „Łzami Matki Boskiej”. Wielu ludzi pije tego dnia ocet, na pamiątkę Jezusa, któremu podano do picia ocet, gdy był na krzyżu. Bezwzględnie istnieje zakaz jedzenia wszelkich słodyczy.
Wielka Sobota
Wielka Sobota jest ostatnim dniem Wielkiego Tygodnia i zarazem ostatnim dniem Wielkiego Postu. Tego dnia dobiegają przygotowania do Paschy. Jeżeli ktoś nie zdążył pofarbować jajek lub upiec ciast, to ostatnią chwilą jest Sobota. Tego dnia przygotowuje się również zupę z podrobów, mageiritsę, przygotowuje się mięso na pieczeń – jagnię lub kozę. Jednak również tego dnia obowiązuje ścisły post. Nie wolno spożywać nawet oleju.
Przed Anastasi podpala się stos drewna (κουτσούρες), na którym młodzi starsi rzucają swoje bransoletki Marti. Również wówczas młodzi chłopcy wrzucają do ognia kawałki kłody, wymawiając życzenia. Zwyczajowo w różnych częściach Grecji urządza się sąd ad Judaszem, wieszając go lub paląc. Najczęściej następuje to w Niedzielę Wielkanocną, ale np. we wsi Agios Isidoros na Rodos, trwa to aż trzy dni, od Wielkiej Soboty do Wielkanocnego Poniedziałku.
W nocy przed północą rozpoczyna się liturgia Anastasi, w czasie, której ma miejsce zapalenie Świętego Światła przywiezionego z Jerozolimy. Następnie wierni odpalają swoje lambady od Paschału, składają sobie życzenia i pozdrawiają się słowami Christos Anesti!, czyli Chrystus zmartwychwstał, na co pozdrowiony odpowiada Alithos Anesti!, czyli Naprawdę zmartwychwstał! Po zapaleniu świec, ogień zanosi się do domu, dbając by nie zgasł po drodze. Na futrynie drzwiowej rysuję się zapaloną świecą znak krzyża oraz zapala się lampkę oliwną przed domowym ołtarzykiem. Ogień ten powinien palić się przez kolejnych 40 dni.
Już po nocnej mszy spożywa się cytrynową zupę z podrobów, zwaną mageiritsa. Podaje się również gotowane na twardo jajka, zabarwione na czerwono i świąteczny chleb tsoureki, którego korzenie sięgają Bizancjum.
Zmartwychwstanie – Niedziela Wielkanocna
Niedziela Wielkanocna to okres ucztowania, pieczenia barana i stukania się wielkanocnymi jajkami. Zaczyna się od śniadania świątecznego, przy zastawionym stole i w otoczeniu rodziny.
Tradycyjnie piecze się na rożnie baranka, rzadziej kozę. Pieczenie trwa kilka godzin i nie jest niczym przyjemnym dla wegetarian i co bardziej wrażliwych osób. Oprócz baranka, często piecze się kokoretsi, czyli kawałki wątroby, suto przyprawione i owinięte jelitami. Na pewno nie jest to przysmak dla tych, którzy nie jadają podrobów. We wsi Archangelos przygotowuje się rifiki. Jest to gliniane naczynie, w którym zapieka się przednią część kozy, wypełnioną ryżem i różnymi ziołami. Potrawa piecze się przez kilka godzin w piecu chlebowym. Na szczęście na wielkanocnym stole znajduje się wiele smakołyków, tak, że każdy znajdzie coś, co mu odpowiada. W końcu i tak najważniejsze jest towarzystwo i atmosfera.
Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!
