Jeleń z Rodos (gr. Το ελάφι της Ρόδου) zwany jest przez miejscowych Platoni (gr. Το πλατόνι) z powodu płaskiego poroża. To jeden z niewielu gatunków jeleniowatych w Europie, które przetrwały od czasów antycznych do dzisiaj. To także symbol Rodos, będący częścią historii i tradycji wyspy.
Kilka słów o jeleniu z Rodos
Jeleń rodyjski, Dama-dama jest gatunkiem chronionym, a Rodos jest ostatnią wyspą na Morzu Śródziemnym, która od czasów starożytnych utrzymuje populację tych jeleni. Żyją one w lasach sosnowych, gdzie mogą znaleźć wodę i pożywienie przez cały rok. Dojrzałe samce często żyją samotnie lub w małych stadach. Starsze samce wybierają samotność, w przeciwieństwie do młodych, które wraz z samicami i noworodkami trzymają się razem.
Jelenie te mają szczególne cechy, które odróżniają go od pozostałych kategorii jeleniowatych. Jeleń rodyjski jest mniejszy od jelenia szlachetnego. Mierzy on w kłębie nieco ponad 1 metr, ma od 160 do 190 centymetrów długości i waży od 40 do 80 kg. Charakterystyczne dla jelenia rodyjskiego są białe plamki rozproszone głównie w górnej części ciała, które służą zwierzętom głównie do kamuflażu. W zimie ubarwienie ciała zmienia się na ciemniejsze. Wariantem jest też ubarwienie ciemnoszare lub szarobrązowe. Rogi, które występują tylko u samców, są szerokie, łopatowate, stąd ich nazwa. Lekko wznoszą się i wyginają do tyłu. Są charakterystyczne i różnią się od poroża wszystkich innych jeleni. Poroże jelenia rodyjskiego odpada każdego roku w maju, by osiągnąć ponownie pełen wzrost we wrześniu. Za każdy rok życia jelenia do nowego poroża dodawana jest kolejna wypustka.
Skąd jeleń dama-dama wziął się na wyspie?
Istnieje wiele podań ludowych, które nawiązują do pochodzenia i obecności jeleni na wyspie. Jedna z teorii głosi, że zostały sprowadzone na wyspę przez rycerzy św. Jana. W starożytnych tekstach Rodos było czasem nazywane Ophiousa, słowem oznaczającym wiele węży. Zgodnie z powyższą teorią rycerze, aby ochronić swoje obozy przed tym zagrożeniem, sprowadzili jelenie, aby trzymały węże z daleka. Jelenie wprawdzie nie polują aktywnie i nie zabijają węży, jednak mówi się, że ich poroże wydziela substancję zapachową, która odstrasza te gady. Ile w tej legendzie prawdy, nie wiem. Wiadomo jedynie, że jelenie żyjące na wyspie są bezpośrednimi potomkami tamtych jeleni.
Alternatywna wersja mówi, że jelenie zostały sprowadzone przez Wenecjan, w czasie kiedy kontrolowali wyspę. Jednak w starych tekstach Rodos nazywano też Elaphousa (gr. Ελαφουσα), co oznacza, że już w tamtym czasie była to wyspa jeleni.
Odkrycia archeologiczne pokazują dowody na istnienie jeleni we wschodnim Morzu Egejskim już w VI wieku p.n.e. Dowody paleontologiczne i archeologiczne wskazują również, że od późnego plejstocenu do wczesnego holocenu jelenie te zamieszkiwały tylko wschodnią część Morza Śródziemnego i Bliski Wschód.
Jeleń z Rodos, na kolumnie w Rodos
Jeleń jest chyba najbardziej znanym symbolem wyspy Rodos. Dwa posągi jeleni, samiec i łania, są zamontowane na kolumnach, po obu stronach wejścia do portu Mandraki w mieście Rodos. Za okupacji włoskiej na wyspie, na kolumnie bliżej twierdzy św. Mikołaja stała wilczyca, karmiąca Remusa i Romulusa. Jednak po wyzwoleniu została ona ściągnięta i przeniesiona do Pałacu Wielkich Mistrzów, gdzie można ją oglądać do dzisiaj. Natomiast posąg jelenia przyniesiono i ustawiono na marmurowej podstawie w kwietniku za budynkiem Prefektury.
Dwie kolumny przy wejściu do portu, pozostały puste przez dłuższy czas, aż do 1950 roku. Wówczas ówczesny burmistrz Petridis zaprosili jednego z najlepszych greckich kowali, Savvasa Zounisa, aby wykonał jelenia i łanię. Jelenie zostały wykonane z brązu i umieszczone przy wejściu do portu na starych filarach, które się tam znajdowały. I tak stoją do dzisiaj.
Populacja jeleni na wyspie
Jelenie to niestety jedne z tych zwierząt, które ucierpiały z powodu pożarów. Poza jeleniami odnotowano duże straty w pozostałej faunie wyspy. Ofiarami tej katastrofy są także borsuk rodyjski, węże i lisy. Jednak pożar, który trawił wyspę w lipcu, po raz kolejny przyczynił się do zmniejszenia populacji rodyjskich jeleni. Zniszczeniu uległo około 175 000 akrów lasów i obszarów objętych programem Natura 2000. Były to siedliska, na których żył Platoni.
Przez lata jeleń Dama-dama był gatunkiem zagrożonym. W tatach 80 i 90 ich populacja spadła do 150 osobników. Działania podjęte w celu zachowania gatunku doprowadziły do tego, że podczas spisu z 2015 roku, jeleni na wyspie było ich ponad 1000. Jednak do zachowania gatunku potrzeba ich ponad 4000. I udało się tego dokonać kilka lat później. Ostatnie liczenie jeleni na wyspie miało miejsce w 2020 roku, kiedy naliczono ich już 5000. Niestety znów na wyspie pojawił się pożar.
Istnieją trzy przyczyny spadku liczby jeleni. Pierwszym z nich są pożary, zwłaszcza te duże. Takie jak w latach 1987, 1992, 2008, 2021 oraz ostatni z lipca bieżącego roku. Drugą przyczyną jest kłusownictwo oraz stosowanie silnych pestycydów w uprawach. Jelenie giną też na drogach oraz zaplątane w siatki, którymi ogradza się uprawy. Wszystko to przyczynia się do spowolnienia wzrostu ich populacji. Dla zainteresowanych, jeleniami na Rodos zajmuje się Stowarzyszenie Ochrony Przyrody ANIMA.
Gdzie spotkać jelenia z Rodos?
Jednym z głównych siedlisk jeleniowatych na Rodos, był las koło miejscowości Apollona i Laerma. Niestety podczas ostatniego pożaru las ponownie spłonął. Jelenie zmuszone zostały do wędrówki, często szukając wody i pożywienia na obszarach mieszkalnych. Także mieszkańcy wiosek południowego Rodos widują jelenie na swoich polach, ale także na podwórkach swoich domów. Jelenie są przyzwyczajone do obecności człowieka i nie boją się ludzi. Tak więc południowe Rodos jest obszarem, na którym można je spotkać. Drugim takim obszarem jest teren Parku Rodini, koło miasta Rodos. Pewna liczba zwierząt znajduje się również w rodyjskim mini zoo, z którego pochodzą powyższe zdjęcia zwierząt i do którego odwiedzenia serdecznie zapraszam.
