Nisyros to czwarta wyspa Dodekanezu, którą chcę wam przybliżyć. Może być ona celem jednodniowej wycieczki z Rodos, chociaż osobiście uważam, że nie ma to większego sensu. O wiele lepiej odwiedzić ją na takiej wycieczce organizowanej z Kos lub przypłynąć promem i zostać na niej przynajmniej na weekend.
Położenie i geografia wyspy Nisyros
Nisyros leży w południowo-wschodniej części Morza Egejskiego (36° 35′ szerokości geograficznej północnej i 27° 10′ długości geograficznej wschodniej). Wyspa należy do grupy starożytnych Sporad Południowych i znajduje się na północny zachód od Rodos, pomiędzy wysepkami Tilos i Kos. Ma powierzchnię 41,2 km², a najwyższy szczyt ma wysokość 698 metrów. Całkowita długość linii brzegowej to około 24 kilometrów.
To wyspa wulkaniczna, przypominająca kształtem ścięty stożek o średnicy podstawy 8 km. Na florę i faunę decydujący wpływ ma wulkaniczny charakter wyspy. Kolejne warstwy lawy i popiołu nadały mu niepowtarzalny charakter geologiczny, który tworzy również wyjątkową scenerię z barwnymi i niezwykłymi formacjami skalnymi. Ogromna różnorodność tych form skalnych sprawia, że Nisyros jest wielkim parkiem geologicznym. W centrum wyspy znajduje się krater czynnego wulkanu. Kaldera (duży krater powstały w wyniku wybuchu wulkanu) jest dobrze zachowana i umożliwia obserwację wewnętrznej struktury wulkanu. Z zewnątrz wyspa otoczona jest czterema innymi wysepkami: Pergousa, Pachia, Strongyli i Gyali.
Mitologiczne pochodzenie wyspy
Według mitologii greckiej wyspa Nisyros powstała w czasach Gigantomachii, czyli walki bogów z Gigantami. Matka Ziemia zwróciła nieśmiertelnych bogów olimpijskich przeciwko Gigantom. Posejdon ścigał jednego z nich, Polybotisa, który uciekając, przeprawiał się przez Morze Egejskie. Wówczas Posejdon, by go zatrzymać, oderwał kawałek lądu z wyspy Kos i cisnął nim w uciekającego, który padł przygnieciony głazem na dnie morza. Mówi się, że erupcje niegdyś czynnego wulkanu, to gniewny oddech pokonanego Giganta.
Historia
Tyle mitologii, a jak przedstawia się historia wyspy? Pierwszymi mieszkańcami wyspy byli Pelazgowie, neolityczny lud, który zajął tę ziemię przed Hellenami. Następnie wyspę podbili i zasiedlili Karowie (Karyjczycy). Później nastali Kreteńczycy (3000-1500 p.n.e.), przekazując wiele elementów kultury kreteńskiej. Następcami Kreteńczyków byli Fenicjanie (1500 – 800 p.n.e.), pod których wpływami wyspa stała się bogatym ośrodkiem handlu i morską potęgą. Od 1400 do 1100 p.n.e. Nisyros weszło w okres rozkwitu, na który wyraźnie wpłynęła kultura mykeńska. Kolejne lata to czas, gdy wyspę zaczęły nawiedzać niszczycielskie trzęsienia ziemi. Wyspa po trzęsieniach stała się niemal wyludniona i ostatecznie została zamieszkana przez osadników z Rodos i Kos.
Okres bizantyjski (324-1453) to czas, gdy Nisyros zwraca się do chrześcijaństwa, co czyni częściowo po to, by uchronić się przed najazdami Arabów i Turków seldżuckich. Od 1308 do 1454 roku władał nią rycerski zakon joannitów. W 1457 roku potężna flota turecka zajęła Nisyros. Po Turkach, od 1912 do 1943 roku wyspę zajmowali Włosi, a do 1944 roku Niemcy. 7 marca 1948 roku, podobnie jak inne wyspy Dodekanezu, Nisyros została przyłączona do Grecji.
Kilka słów o wyspie Nisyros
Życie na wulkanicznej wyspie nigdy nie było łatwe dla jej mieszkańców. Wojny, trzęsienia ziemi i erupcje wulkanów powodowały zmniejszenie liczby mieszkańców wyspy. Według spisu ludności z 1828 r. Nisyros liczyła 3300 mieszkańców. W 1912 r., po katastrofie w Azji Mniejszej, populacja wyspy wzrosła do 5000, z czego większość stanowili uchodźcy. W 1940 r. Nisyros liczyło 3100 mieszkańców, w 1950 – 2516 mieszkańców. Od lat 50 XX wieku, a zwłaszcza po niszczycielskim trzęsieniu ziemi w 1953 roku rozpoczął się stopniowy odpływ ludności. Według ostatniego spisu powszechnego, z 2021 roku, wyspa Nisyros liczyła 1260 mieszkańców.
Gospodarka
Na gospodarkę wyspy bez wątpienia wpłynął wulkan, a dokładniej wulkaniczna gleba, która jest bardzo żyzna i sprzyja sadownictwu i rolnictwu. I tym zajmuje się większość mieszkańców wyspy. Oprócz tego spora część zajmuje się rybołówstwem i turystyką. Wulkan Nisyros z kraterem Stefanos to jedna z najważniejszych atrakcji wyspy. Jednak największy dochód wyspy pochodzi z eksploatacji pumeksu z oddalonej o 3 mile od Nisyros wysepce Gyali, a także z eksploatacji perlitu.
Jak popłynąć na Nisyros?
Latem wyspę odwiedza wielu turystów, chociaż turystyka nie jest tak rozwinięta, jak na innych wyspach. Przeważają jednodniowi turyści, którzy przypływają tutaj głównie z sąsiedniej wyspy Kos. Przypływając na wyspę, można kupić bilet indywidualny na prom lub wykupić wycieczkę ze zwiedzaniem, w którymś z wielu biur podróży. Jeżeli na zwiedzanie chcecie przeznaczyć jeden dzień, to warto skorzystać z oferty biura. Jeżeli chcecie zostać na wyspie przynajmniej dwa dni, to lepiej przypłynąć samodzielnie promem. Statki wycieczkowe na Nisyros wypływają z Kardameny i płyną ok. 1 godziny. Nie każda wycieczka oferuje zwiedzanie wioski Nikia, gdzie znajduje się Muzeum Wulkanu, dlatego przed zakupem sprawdźcie plan zwiedzania.
Na wyspę można dotrzeć promem z Pireusu lub statkiem z Rodos. Rejs statkiem z Pireusu do Nisyros trwa około 13,5 godziny, koszt biletu od 78,50 € (styczeń 2023). Z Rodos można dopłynąć w 3,5 – 4,5 godziny promem Blue Star, za jedyne 14,50 € (stan na styczeń 23). Drugim przewoźnikiem jest Dodekanisos Seaways, który przewiezie nas w niecałe 3 godziny za 35 euro w jedną stronę (styczeń 23). Wybierając się na wycieczkę promem, warto sprawdzać promocje, dzięki którym można zaoszczędzić nawet do 50% wartości biletu.
Co robić na wyspie?
Nisyros, mimo że jest małą wyspą, to nie sposób się na niej nudzić. Zamki, klasztory, kościoły, muzea, małe, tradycyjne wioski wręcz proszą się o odwiedzenie. Poza tym kontakt z naturą, górskie szlaki, plaże, gorące źródła i oczywiście wulkan, największa atrakcja wyspy. Ciekawym sposobem będzie też opłynięcie wyspy łodzią lub wizyta, na którejś z sąsiednich wysepek. Szczególnie warta odwiedzenia jest pobliska wysepka Gyali, gdzie wydobywa się pumeks i perlit.
Nie można zapomnieć też o wizycie w miejscowych tawernach, by zasmakować w lokalnych smakach, np. spróbować oryginalnych lodów pomidorowych. Oczywiście zostają też zakupy lokalnych smakołyków np. napoi Kanelada, czy Sumada i oryginalnych marmolad oraz owoców (i warzyw) w syropie np. pomidorów, czy bakłażanów. Oczywiście warto też kupić na pamiątkę wulkaniczny kamień czy pumeks.
Plażowanie
Jak wyspa to i plażowanie, które na Nisyros może być nieco kłopotliwe. Dojazd do plaż na wyspie jest skomplikowany, a drogi kręte i wąskie. Wyjątek stanowią plaże położone blisko Mandraki. Wybrzeże, w większości strome, poprzecinane jest jednak kilkoma ładnymi plażami, takimi jak: Palos, Pachia Ammos, Lies i Chochlaki.
Plaża Chochlaki leżąca przy miasteczku Mandraki to plaża kamienista zbudowana ze szczególnego rodzaju kamieni. To kamienne płyty z szarego bazaltu, który jest podwodną lawą sprzed tysięcy lat. Świetne miejsce do podziwiania zachodu słońca.
Położona na wschodzie wyspy plaża Lies, to jedna z niewielu na wyspie plaż piaszczystych, jednak sam piasek jest czarny. Przy plaży jest parking, kantyna oraz baza sportów wodnych.
Plaża Avlaki położona w zatoce o tej samej nazwie to plaża kamienista. Jest ona odludna, pusta, ale bardzo malownicza. W zatoce Avlaki znajdują się trzecie, dobrze znane źródła termalne o temperaturze 59 stopni Celsjusza. Zanim osada została opuszczona, gorące źródła wykorzystywano do zabiegów medycznych. Przy plaży znajduje się niewielki kościół św. Panteleimona.
Pachia Ammos to najpiękniejsza plaża na wyspie. Ukryta za wysokimi wzgórzami, szeroka, z ciemnym, gruboziarnistym piaskiem i krystalicznie czystą wodą. Plaża jest niezorganizowana, więc przed przyjazdem na nią należy się przygotować.
Plaża Pali. Długa plaża z ciemnym, drobnym piaskiem, płytką wodą i naturalnym cieniem drzew tamaryszku. Wybrzeże nie jest zorganizowane, ale w pobliżu znajduje się wioska o tej samej nazwie z tawernami i barami przekąskowymi.
Gdzie i co jeść?
Wyspa Nisyros oferuje tradycyjne potrawy i smaczną kuchnię „ogólnogrecką”. Jeżeli jedziecie z wycieczką zorganizowaną to na pewno polecą wam restaurację Vegos. Jest to typowo grecka restauracja z różnymi potrawami. Możecie spróbować tutaj dań greckich, tradycyjnych, ale też zamówić np. pizzę i inne dania kuchni międzynarodowej. Wybór dań spory, ceny umiarkowane, jednak to typowa jadłodajnia. Nic specjalnego. Możecie tez podejść do Pizzerii Aleksandros na podobne jedzenie, z tym, że z widokiem na morze w pakiecie. Na kawę proponuję jedną z dwóch kafejek przy porcie: Cafe Nosto lub Rythmos Cafe Bar. Obie z widokiem na morze. Jeżeli traficie do Pali, to zamówcie w tawernie coś z owoców morza. Warto też zatrzymać się na jedzenie w Emporios lub Nikia.
Co jeść i pić? Jedną z lokalnych specjalności wyspy są klopsiki z ciecierzycy tzw. Pithia. Boukounies to tradycyjna potrawa wyspy przyrządzona z wieprzowiny gotowanej w tłuszczu. Kapamas z kolei to koza faszerowana ryżem, która można spróbować podczas któregoś z festiwali organizowanych na wyspie. Spróbujcie też skordalia z migdałami i sałatki z kaparów. Kapary zreszta to znak rozpoznawczy wyspy, gdyż występują często w potrawach i sałatkach. Skosztujcie lokalnych serów: krasotyri, sakuliasti (lokalna mizithra), czy kopanisti. Na deser zakosztujcie lokalnych słodyczy na łyżkę (pomarańcza, pigwa, pomidor) oraz słodkości: kserotigana, diples, loukoumades, foinikias, mustaleuri, pastelarias (figi z migdałami i sezamem). Na koniec ochłodźcie się tradycyjną Sumadą (bezalkoholowy napój o smaku migdałowym) lub Kaneladą (napój cynamonowy) lub napijcie się drinka z ich dodatkiem. Z alkoholi skosztujcie też koukouzina, lokalnego alkoholu z winogron lub fig, który smakuje podobnie do raki.
Wioski Nisyros
Jedynym miastem i stolicą wyspy jest Mandraki, zamieszkałe przez około 700 mieszkańców. Inne wioski Nisyros to Emporios, Pali i Nikia.
Mandraki
Mandraki to największa osada na wyspie, pełniąca funkcję stolicy regionu. To tradycyjne, portowe miasteczko zbudowane na łagodnym wzgórzu. W miasteczku znajdziemy wiele atrakcji. Znajduje się tutaj:
- Muzeum Folkloru. Mieści się ono w dwupiętrowej rezydencji z XVIII wieku podarowanej przez Kostasa i Eleni Sakellaridis, która została odrestaurowana przez gminę. Przestrzeń została zaprojektowana tak, by odzwierciedlała ustawienie tradycyjnego domu, takie jak kuchnia, sypialnia itp. W muzeum prezentowane są dzieła sztuki ludowej, głównie przedmioty użytkowe, używane na co dzień np. pługi, kosy, młyny ręczne, dzbany i inne. Jednocześnie prezentowane są zdjęcia i różne pamiątki z przeszłości. W muzeum można zobaczyć też stare hafty, tkaniny, dokumenty, książki, skrzynie i wyroby rękodzielnicze. Ciekawostką w sypialni jest tradycyjne łoże, na którym niegdyś spała cała rodzina.
- Muzeum Archeologiczne. Znajduje się w centrum osady Mandraki, a jego ekspozycja obejmuje przekroje z całego szlaku historycznego wyspy, od okresu prehistorycznego do okresu postbizantyjskiego.
- Paleokastro – antyczna warownia Pelazgów (VI-IV wiek p.n.e.) zbudowana z bazaltu;
- Klasztor Panagia Spiliani (XIV wiek) wybudowany pod murami zamku Joannitów oraz znajdujące się wewnątrz Muzeum Kościelne.
- Kościółek Potamitissa;
- Termy Miejskie;
- Plaża Chochlaki.
Poza tym spacer wąskimi uliczkami miasteczka, po brukowanych drogach, wśród ciekawych zabudowań, to przyjemność sama w sobie.
Klasztor Panagia Spiliani
Na wyspie znajdują się cztery klasztory: Stavros znajduje się na wzgórzu w zachodniej części doliny Lakki (obchodzi święto 14 września), Klasztor Panagia tis Kyra (23 sierpnia), Klasztor św. Jana Teologa znajduje się we wsi Nikia i obchodzi swoje święto 26 września oraz Klasztor Evangelistria, który znajduje się zaledwie 4 km od Mandraki, świętuje w Tsiknopempti (Tłusty Czwartek). Jednak największy z nich znajduje się w Mandraki. Został zbudowany pod murami zamku joannitów, na wysokości 125 m n.p.m. Do zespołu klasztornego trzeba wdrapać się po niemal 50 stopniach, ale zapewniam, że warto, bo spod wejścia rozciąga się wspaniały widok na miasteczko oraz na morze i sąsiednie wysepki.
W klasztorze znajdują się dwa pomieszczenia: kapliczka z ikonami oraz umieszczone na niższym poziomie w jaskini, zawierające cudowny obraz Matki Boskiej Spiliani. Ikona ta znoszona jest do miasteczka w dniu swojego święta 15 sierpnia. Gdyby ktoś była tam w tym okresie i chciał popatrzeć na procesję. Letni festiwal jest zresztą największym na wyspie. Święto Panagia Spiliani jest najbardziej znanym zwyczajem wyspy.
W Klasztorze znajduje się też Muzeum Kościelne, w którym zgromadzono szereg relikwii kościelnych Nisyros, które pochodzą głównie z klasztoru Panagia Spiliani i z parafii Panagia Potamitissa. Warto zwrócić również uwagę na ozdobny, rzeźbiony w drewnie ikonostas z 1725 roku. Wejście do klasztoru jest płatne 5 €.
Pali
Nadmorska osada w północnej części wyspy, w odległości 4 km od Mandraki. W wiosce znajduje się Źródło Thermiani z temperaturą wody 33 stopnie. Od 1895 do początku lat 30 XX wieku działał na tym terenie ośrodek leczniczy. We wnętrzach łaźni rzymskich zbudowana jest kaplica Panagia Thermana. W środku wioski znajduje się kościół Świętych Apostołów.
Emporios
To tradycyjna górska z charakterystyczną architekturą, którą stanowią domy z kamienia wulkanicznego i dwupiętrowe, neoklasycystyczne domy z imponującymi nadprożami. Będąc w wiosce warto odwiedzić zamek Pantoniki z XIII wiecznym kościołem Taxiarchis. Rozciąga się tam wspaniały widok na kalderę. Przed wioską znajduje się naturalna sauna (jaskinia z ciepłymi masami powietrza), a w wiosce dwie tawerny z tradycyjnym jedzeniem. Wioska została opuszczona po trzęsieniu ziemi w 1933 roku i dziś mieszka tam niewielu mieszkańców.
Nikia
Osada górska z charakterystycznym, eliptycznym placem „Porta” i panoramicznym widokiem na kalderę. Nad placem dominuje okazały kościół Wejścia Najświętszej Marii Panny, Klasztor św. Jana Teologa (obchodzony 26 września) i Klasztor Najświętszej Marii Panny z XVII wieku. Kościół obchodzi swoje święto 23 sierpnia. Do miejscowości Nikia prowadzi jedyna droga na wyspie, będąca tą samą, którą jeżdżą autobusy do krateru. Gdy jesteśmy na wyspie indywidualnie, wówczas możemy dojechać do wioski autobusem z Mandraki. Wioska Nikia jest świetnym miejscem do podziwiania zachodu słońca. Na centralnym placu wioski znajduje się tawerna, w której można odpocząć i zjeść przyzwoity posiłek lub wpaść do kawiarni na kawę, lub koktajl. W wiosce znajduje się również niesamowite Muzeum Wulkanologiczne. Jest to pierwsze i jak dotąd jedyne muzeum wulkanologiczne w Grecji. Zresztą cały krajobraz wyspy można uznać za muzeum wulkanologiczne.
Znalazło to potwierdzenie w zabiegach Gminy Nisyros, która rozpoczęła proces wpisania wyspy Nisyros na listę Światowej Sieci Geoparków UNESCO. Burmistrz Koroneos stwierdził, że ma nadzieję, że w tym roku prośba zostanie pozytywnie rozpatrzona. Po Geoparku można poruszać się z aplikacją Nisyros Volcano.
Wulkan Nisyros
Na koniec o najważniejszej atrakcji wyspy, czyli o samym wulkanie. Jest to najmłodszy wulkan w Grecji, mimo że pierwsze erupcje podwodne miały miejsce 150 000 lat temu, zaś główna aktywność wulkanu przypadała od 40 do 10 tysięcy lat temu. Dzisiaj mają miejsce głównie erupcje hydrotermalne. Ostatnią aktywność w postaci wybuchu pary, objawił on w roku 1888, po niewielkich erupcjach w latach 1871 i 1873.
Centrum wyspy zajmuje kaldera o średnicy 4 km. Wewnątrz kaldery znajduje się największy krater hydrotermalny na świecie, Stefanos, który ma średnicę 300 metrów, a wulkaniczna struktura wznosi się na około 700 metrów. W sumie wulkan ma pięć kraterów, które tworzą płaskowyż Lakki o wysokości 110 m n.p.m. Powstał on w wyniku erupcji wulkanu w 1552 roku. Wulkan Nisyros zyskał miano „zielonego wulkanu”, gdyż jest to jedyny czynny wulkan w rejonie Morza Egejskiego, na którym występuje duża obfitość zarówno roślin, jak i różnorakich zwierząt. Mamy do czynienia z miękką i bardzo żyzną skałą wulkaniczną, na której tarasowo rozmieszczone są drzewa i inna roślinność.
Do wnętrza krateru Stefanos można schodzić. Przyjemność ta kosztuje 3 € (dane z lata 2022). Temperatura na dnie krateru jest bardzo wysoka, a obszar na samym środku jest w ogóle niedostępny. Ze szczelin i pęknięć w ziemi wydobywa się para i fumarole, a zapach siarki jest wszechobecny. Przed zejściem na dno krateru umieszczono ostrzeżenie o wchodzeniu na własną odpowiedzialność. Nie jest to bowiem dobry pomysł w przypadku osób z chorobami układu oddechowymi, astmą, dla kobiet w ciąży i małych dzieci. Należy też ubrać odpowiednie obuwie z grubą podeszwą, bo istnieje ryzyko ich stopienia. Ponadto istnieje zakaz dotykania czegokolwiek, w tym czujników temperatury, a także zabierania ze sobą kamieni, czy wykwitów siarki. Znad krawędzi, rozciąga się świetny widok na krater.
Filmy kręcone na wyspie
Wyspa Nisyros jest ciekawą wyspą, by nie powiedzieć, że jedyną w swoim rodzaju. Jest zielona, ale nie brakuje na niej elementów „księżycowego” krajobrazu. Nic więc dziwnego, że stała się ona tłem dla wielu kręconych tutaj filmów.
Dla przykładu Grecy nakręcili tutaj m.in.: „Wulkan” (Ηφαίστειο) 2003; „Nostalgia” (Η Νοσταλγός) Eleni Alexandraki (2005) oraz Dobrze strzeżone tajemnice (Καλά κρυμμένα μυστικά, Αθανασία) z 2008 roku. Na wyspie nakręcono też film fińsko-grecki „Tajemnice wyspy” (Lomasankarit) z 2014 roku oraz hiszpańsko-grecki dramat „Okno na morze” z 2019 roku.
W czerwcu 2022 roku na wyspę zawitała też polska ekipa filmowa, która kręciła tutaj film „Kozia Góra” (Goat Mountain). Reżyser Andrej Jakimowski, oczarowany wyspą, wybrał na tło wulkan, ale sceny kręcono też w Mandraki i Emporio.Ostatecznie film wszedł na ekrany 1 grudnia 2023 roku pod tytułem „Uśmiech losu”.
Pod koniec czerwca na Nisyros rozpoczęły się też zdjęcia do filmu fińskiego wyprodukowanego przez Taavi Vartia Productions.
Wyspa Nisyros to idealne miejsce dla każdego, kto szuka spokoju, kontaktu z naturą, ciekawych atrakcji przyrodniczych i kulturowych. Jednak nie warto się spieszyć i podczas pobytu odkryć ją całą. Tak więc najlepszą opcją jest spędzenie na niej przynajmniej kilku dni. Tym bardziej, gdy odpływają turyści z jednodniowych wycieczek fakultatywnych, na wyspie zapada spokój i niepowtarzalny klimat. Jeśli nie macie czasu, by spędzić tu kilka dni, to przypłyńcie nawet na jeden, ale na pewno poczujecie niedosyt i chęć ponownego odwiedzenia tej wulkanicznej wyspy.
