Jednym z wielu zakonów rycerskich założonych w średniowieczu byli Joannici. Zakon ten był również znany, jako rycerze maltańscy lub rycerze rodyjscy. Należeli oni to tzw. Zakonów szpitalnych i co ciekawe, byli oni pierwszymi chrześcijańskimi piratami na greckich morzach.
Powstanie zakonów szpitalnych
Zakony szpitalne, inaczej szpitalnicy to nazwa, która odnosiła się do zakonów stawiających sobie za cel niesienie pomocy chorym i potrzebującym. Najczęściej utożsamiane z zakonami rycerskimi założonymi podczas krucjat rycerskich do Ziemi Świętej. Jak jednak do tego doszło, że rycerze zamienili się w niosących pomoc szpitalników? Musimy się cofnąć do Jerozolimy w wieku X n.e.
Niektórzy kupcy z Amalfi we Włoszech postanowili założyć w Jerozolimie schroniska i szpitale dla opieki chrześcijańskich pielgrzymów odwiedzających Ziemię Świętą. Początkowo były one prowadzone przez mnichów benedyktynów. Jednak w 1099 roku założyciel zgromadzenia krzyżowców, brat Gerard, po otrzymaniu zgody papieża Paschalisa II, przekształcił zgromadzenie w nowy zakon, który miał zająć się opieką i leczeniem pielgrzymów. Odnowiony zakon otrzymał nazwę „Szpitalnicy św. Jana”, od imienia ich patrona św. Jana Chrzciciela.
Rycerze św. Jana
Następca Gerarda na czele zakonu, Rajmund, zorganizował korpus wojskowy do ochrony pielgrzymów na ulicach Palestyny, przekształcając zgromadzenie w zakon rycerski. Każdy z jego członków musiał składać przysięgę ciągłej walki z niewiernymi. Działalność wojskowa joannitów rozpoczęła się w 1137 roku od zdobycia zamku Bath-Gibelin na wschód od Gazy. W kolejnych latach zakonnicy zdobywali nowe warownie, tak że w 1180 roku posiadali już 25 zamków w Syrii i Palestynie. Po upadku Jerozolimy w 1187 toku zakon wycofał się do Akki, a następnie przeniósł na Cypr (1291). W końcu trafił na Rodos (1309), które odkupił od genueńskiego admirała Vignolo. W ciągu kilku lat Joannici zajęli Kos, Kalymnos, Leros, Symi, Tilos, Chalki i Nisyros, natomiast nieco później zajęli Kastelorizo i fortecę Agios Petros, na przeciwległym wybrzeżu Azji Mniejszej, w pobliżu starożytnego Halikarnasu.
Joannici na Rodos
W latach 1309-1522, kiedy na wyspie panowali Joannici, miasto odzyskało splendor. Wyspa Rodos w tym czasie doświadczyła niezwykłej aktywności handlowej i dobrobytu gospodarczego, głównie za sprawą handlu morskiego.
Rycerze budowali liczne zamki i fortyfikowali miasto oraz wyspę. Poznaj wszystkie joannickie warownie na wyspie. W mieście szpital, pałac i kilka kościołów były jednymi z wielu budynków publicznych wzniesionych w tym okresie. Do dzisiaj można podziwiać te budynki będące doskonałymi przykładami architektury gotyckiej i renesansowej. Większość ulic średniowiecznego miasta zbiegła się z ulicami miasta starożytnego, zachowując podział miasta na dwie części.
Część północna z Pałacem Wielkiego Mistrza, katedrą katolicką i siedzibą katolickiego biskupa, domami rycerzy i szpitalem to tzw. Collachium. Południowa część tzw. Burg to obszar, w którym żyli mieszkańcy, rezydowali kupcy, oraz stały budynki publiczne.
Rządy joannitów
W początkowych latach rządów joannitów na wyspie dochodziło do gwałtownych reakcji ze strony Rodyjczyków. Powody były głównie religijne, gdyż ludność miejscowa była wierna kościołowi wschodniemu, a rycerze byli obrządku zachodniego. Jednak na synodzie ferraryjsko-florenckim (1438-1439) doszło do podpisania protokołu, według którego Grecy z Rodos i innych wysp mieli prawo trzymać się własnych tradycji religijnych i wybierać swojego przywódcę religijnego. Musiał on jednak składać przysięgę wierności papieżowi i wielkiemu mistrzowi zakonu. Od tamtego czasu stosunki pomiędzy rycerzami a Rodyjczykami układały się pomyślnie.
Po upadku Konstantynopola (1453) zagrożenie tureckie zaczęło się nasilać. W 1480 roku Mohammed II ze 100 000 ludzi i 160 okrętami oblegał Rodos przez około dwa miesiące, od 23 maja do 17 sierpnia. Wyspy broniło 8500 mężczyzn: 600 rycerzy, 1500 najemników i reszta, zwykli obywatele, którzy nie chcieli, aby Rodos zostało zniewolone przez Turków. Dzięki taktyce wojennej wielkiego mistrza Pierre’a d’Aubison Turcy ponieśli druzgocącą klęskę i duże straty w ludziach.
Za czasów panowania joannitów na Rodos nie tylko wojenne potyczki dziesiątkowały ludzi. W 1481 roku potężne trzęsienie ziemi o sile 7,2 Richtera spowodowało ogromne zniszczenia w mieście Rodos. Natomiast w latach 1498-1499 na wyspie wybuchła zaraza, w której straciło życie kilka tysięcy jego mieszkańców.
W wyniku tych wydarzeń nastąpił spadek liczby ludności i ogólne osłabienie obrony wyspy, co wpłynęło bezpośrednio na koniec rządów rycerzy na wyspie. W lipcu 1522 roku sułtan Sulejman Wspaniały z potężną armią obległ wyspę, tym razem wygrywając bitwę. 22 grudnia 1522 roku wielki mistrz Philippe de Villiers de L’Isle-Adam, podpisał traktat z Turkami na warunkach korzystnych dla joannitów i mieszkańców. 1 stycznia 1523 roku Rycerze św. Jana wraz z 4000 mieszkańców Rodos swobodnie i z honorem opuścili wyspę.
Piracka działalność Joannitów na morzach greckich
Może się to wydawać paradoksalne, ale rycerze św. Jana byli pierwszymi mieszkańcami Zachodu, którzy zajęli się piractwem na morzach greckich i to właściwie zaraz po osiedleniu się na Rodos. Tylko oni i członkowie Zakonu św. Szczepana przypisali swoim działaniom w tło ideologiczne. Ich głównym celem byli muzułmanie, przynajmniej do roku 1530.
Już w 1329 roku joannici dokonywali pirackich najazdów na wybrzeża Azji Mniejszej i nękali muzułmańskie statki pływające po Morzu Egejskim. Do 1469 roku flota zakonna koncentrowała się na utrudnianiu handlu osmańskiego. Łupy szły na utrzymywanie zakonu, jednak dodatkowymi korzyściami było uwalnianie chrześcijan, którzy znajdowali się jako niewolnicy na statkach. Wspomina się też o greckich piratach działających w imieniu Joannitów. Piracka działalność joannitów na morzach greckich trwała cztery wieki. Od początku XVII wieku członkowie Zakonu zaoferowali swoje usługi jako korsarze władcom Europy Zachodniej. Ostatnia wzmianka o rycerzu św. Jana, który zajmował się piractwem na wodach greckich, pochodzi z 1706 roku. Zakon istnieje do dziś, liczy około 8000 członków i ogranicza się do działalności charytatywnej.
Zakon Maltański
Przez 7 lat joannici tułali się po morzach, aż w końcu otrzymali od króla hiszpańskiego Karola V z Habsburgów, wyspę Malta. Zakonnicy nie byli początkowo zadowoleni, gdyż wyspa była mała, jednak osiedli tam w 1530 roku, przyjmując nazwę Kawalerów Maltańskich.
Malta była kolejną bazą floty Joannitów, której działania często można nazwać pirackimi, zwłaszcza wobec floty muzułmańskiej. Niekiedy zwracali się też przeciwko Grekom i niektórym mieszkańcom Zachodu. Malta stała się również ośrodkiem handlu niewolnikami. Wszystko, by pokryć koszty utrzymania zakonu na wyspie.
W czasie rewolucji francuskiej dobra zakonu rycerskiego Joannitów zostały znacjonalizowane, a wielki przeorat Francji został rozwiązany w 1792 roku. Kiedy w 1798 roku Napoleon zdobywa Maltę, rycerze zakonni opuszczają wyspę i udaje się do Królestwa Prus. W 1811 roku król pruski sekularyzuje zakony i odbiera majątek Joannitom. Formalnie zakon Joannitów w królestwie Prus przestaje istnieć na 40 lat, kiedy odradza się w formie stowarzyszenia nawiązującego do tradycji zakonu Joannitów.
Struktura i języki w Zakonie Joannitów
Rycerze św. Jana pochodzili z różnych krajów Europy i mówili różnymi językami. Stąd wynikła konieczność stworzenia odpowiedniej struktury. Zakon podzielił się na 7 jednostek organizacyjnych zwanych językami. Było więc 7 języków: Owernii, Francji, Anglii, Prowansji, Niemiec, Włoch i Hiszpanii. Ta ostatnia z czasem podzieliła się na Kastylię i Aragonię. By tak różnorodna grupa mogła się porozumiewać, konieczny był wspólny język, którym była łacina. Obok niej powszechnie stosowanym językiem był francuski.
Członkowie zakonu dzielili się w zależności od wykonywanych funkcji na rycerzy, braki służebnych oraz kapelanów. Rycerze musieli pochodzić z prawego łoża i być szlachcicami. Do zadań braci służebnych należało opiekowanie się chorymi, a kapelanie zajmowali się obrządkami religijnymi. Nadzór nad członkami zakonu sprawowała kapituła generalna i rada stanu. Zwierzchnikiem Zakonu był Wielki Mistrz, który wybierany był przez członków Zakonu dożywotnio. Podczas rządów rycerzy na Rodos przez 213 lat, Zakon posiadał 19 Wielkich Mistrzów. 14 z nich było Francuzami.
Każdy z języków posiadał swoją siedzibę, czyli zajazd. Dzisiaj można odwiedzać siedziby poszczególnych języków Zakonu. Pięć z nich usytuowanych jest w różnych miejscach ulicy Ippoton (Rycerskiej) na Starym Mieście Rodos. Podczas wizyty na Rodos warto też wziąć udział w organizowanym corocznie Średniowiecznym Festiwalu.
ZOBACZ: Joannickie warownie na wyspie
